بازگشت
فرهنگ مصر باستان وسياست فرهنگي مصر
ارسالي مسعود نصريان ارسالي مسعود نصريان


در زمانهاي باستان، جامعة مصري براي بقاي خود، وابستگي تام به رودخانة نيل داشته است.
اين كشور با تمدن 3000 ساله به جهت توانايي در معماري و استفاده از رودخانة نيل براي اهداف كشاورزي، اجتماعي، فرهنگي و مذهبي در زمينة فرهنگ به اوج خود رسيده بود. اهميت رودخانه نيل در زندگي مصريان باستان در تاريخ گذشته اين كشور قابل رويت بوده و اثرات آن بر جنبه هاي مختلف هنري، مذهبي، فرهنگي، سياست و زندگي اجتماعي اين كشور منعكس گرديده است.مصريان باستان عمدتاً افرادي مذهبي بودند. آفتاب و طبيعت جزء نخستين عناصري بودند كه مصريان باستان بر آنها احترام و ارزش قائل بودند.اما در اين ميان و براي استفاده هر چه بهتر و بيشتر از اين دو عنصر جهت پرداختن به كشاورز ي به رودخانه نيل به عنوان مهمترين عامل جهت احياي زمينهاي خود (يعني همان طبيعت) نياز داشتند.از اين رو از همان دوران مردم اين سرزمين نگاه مقدسي به رودخانه نيل داشته و اين رودخانه تأثير بسزايي در غناي فرهنگ و نوع برداشت فرهنگي و مذهبي اين سرزمين داشته است.
مصريان باستان جهت جاودانه نمودن فراعنه (فرعونهاي مصر)، با ساختن بناهاي يادبود، گنبدها، معابد و مجسمه هاي بزرگ از تمثال آنان به اين امر تحقق بخشيده و در واقع بخش عمده اي از فرهنگ و هنر اين كشور را طرحريزي نموده اند.اما بايد توجه داشت كه پرداختن به اين امر بدون استفاده از رودخانه نيل براي مصريان باستان امكان پذير نبوده است چرا كه ساخت چنين پروژه هاي عظيمي (نظير اهرام ثلاثه) علاوه بر نياز به نيروي عظيم كاري و مصالح فراوان به آب فراوان نيز نياز داشته كه رودخانة نيل نقش حياتي و جاودانه خود را در اين زمينه ايفا نموده است.بايد توجه داشت كه اين اهرام، مجموعه هاي هنري، معابد و بناهاي يادبود به عنوان مظاهر بر جاي مانده از مصر باستان نقش به سزايي در شكلگيري افكار فرهنگي و هنري اين كشور در زمانهاي آينده داشته است.

تصاوير حك شده، خطوط نوشتاري هيروگليف و نقوش ديواري از جملة آثاري ميباشند كه بر ديوارههاي آثار باستاني مصر باستان حكاكي شده و خود به مقدار زيادي نشان دهنده آداب و رسوم و فرهنگ مردم مصر باستان ميباشد.نمادپردازيهاي موجود بر روي مقبره هاي مصري اغلب داراي معاني اعتقادي و عرفاني ميباشند بنابراين از روي تصاوير نگاشته شده و چنين نمادپردازيهاي اعتقادي حك شده بر روي ديوار مقبره هاي مصري مي توان پي برد كه اعتقادات مذهبي و فكري اثر عمده اي در شكل گيري جامعه و فرهنگ مصري داشته است.با نگرشي در آثار خطي به جا مانده از دوره مصر باستان مي توان پي برد كه اولين ز بان نوشتاري در مصر باستان به واسطة نياز به ثبت عناصري چون بارش باران و فصل برداشت محصول بوجود آمده است.
طبق نظر مورخين و باستانشناسان تنها فيصدی كمي از مردم مصر باستان سواد نوشتاري داشته و در جامعة آن زمان مصر از اهميت و جايگاه ويژه اي نزد مردم برخوردار بوده اند. لازم به ذكر است كه اين اشخاص به عنوان كاتبين جامعه، به بازگويي اهداف، عقايد و صداهاي مختلف زباني با استفاده از 700 نماد هيروگليف مبادرت ميورزيدند.اين اشخاص اغلب در جامعة آن زمان مصر به عنوان مأمورين مالياتي، كتابداران و حتي معمارين جامعه شناخته شده بودند. از اين مطالب مي توان چنين نتيجه گرفت كه تبديل كشور مصر به پيشرفته ترين تمدن باستاني جهان و غني ترين فرهنگ و تمدن باستاني بدون خلاقيت مصريان باستان در معماري، وجود رودخانه نيل و استفاده از آن براي ساخت اماكن باستاني، فرهنگي و تاريخي امكانپذير نبوده است، بنابراين ميبايست گفت كه رودخانه نيل به عنوان عامل اصلي در شكلگيري و غناي فرهنگ مصر باستان نقش به سزايي داشته و كشور مصر بدون اتكا به چنين منبع طبيعي قادر به كسب چنين جايگاهي از تمدن باستاني نميبوده است.

سياست فرهنگي مصر
نماي فرهنگي كشور مصر تحت تأثير عواملي چون مذهب سني اسلام (كه مذهب 90 درصد از مردم كشور را تشكيل ميدهد)، مذهب مسيحيت (كه مذهب 8 تا 10 درصد از مردم را تشكيل ميدهد)، فرآيند مدرنيزه سازي كشور كه از اوايل قرن 19 ميلادي آغاز گرديده و بالاخره جبهه گيري عليه فرهنگ آمريكايي و تمايل به سمت اسلاميسازي فرهنگ كشور قرار دارد.اصليترين عاملي كه در عصر حاضر بر فرهنگ كشور تأثير داشته وقوع انقلاب سال 1952 و رهايي كشور از تسلط نيمه استعماري ميباشد چرا كه پس از انقلاب مذكور جامعة مصري با شتاب هر چه بيشتر به برنامه ريزي مناسب در زمينه هاي مختلف سياسي، اجتماعي و اقتصادي پردا خته و با كنترول كشور از طريق برپايي حكومت دموكراتيك در واقع در راه تدوين فرهنگ جديد براي كشور قدم برداشت.
از جمله فعاليتهاي مهم كه پس از آزادي كشور به عمل آمد مي توان به ارائه منشور ملي توسط رئيس جمهور فقيد مصر، جمال عبدالناصر در سال 1962 اشاره نمود.آزادي در ابراز آراء و عقايد سياسي از جمله مهمترين اهداف منشور ملّي كشور ميباشد.لازم به ذكر است كه در واقع منشور ملّي كشور اساس تشكيل اتحاديه سوسياليستي عربي در كشور مصر گرديد كه بعدها در سال 1968 با صدور بيانيه رسمي، سياست كشور مصر را تحت عنوان سياست سوسياليستي معرفي نمود.سياست فرهنگي پديده اي تك بعدي نميباشد، به عبارت ديگر نمي توان به طور مجزا براي فرهنگ و امور فرهنگي كشور برنامه ريزي نمود چرا كه فرهنگ با آموزش و پرورش و رسوم اقوام مختلف ساكن در كشور ادغام گرديده است بنابراين سعي دولت مصر بر اين است كه به برنامه ريزيهاي فرهنگي تنها به عنوان بخشي از برنامه هاي پيشرفت كشور بپردازد.غنيترين منبع در خصوص سياست فرهنگي كشور مصر بيانيه دكتر ثروت اوكاشا ميباشد كه در تاريخ 16 ژوئن 1969 به كميسيون خدمات ملي مصر ابلاغ گرديد.

از سال 1960 فعاليتهاي فرهنگي كشور طبق برنامه ريزي هاي 5 ساله وارد مرحلة جديدتري گرديد. از آن زمان به بعد 3 برنامه 5 ساله تدوين و به اجرا درآمده است.اما از آنجائي كه اين كشور با مشكلات عديدهاي نظير جنگ و صرف بودجه هايي هنگفت براي برخي طرحها دست به گريبان بوده، لذا بيشترين اولويت در تخصيص بودجه به بخشهاي توليدي و خدماتي (فرهنگ و تعليم و تربيت) اختصاص يافته است. در سال 1956 بخش فرهنگ وزارت آموزش و پرورش به وزارت فرهنگ و ارشاد ملي انتقال يافته و وظيفه اداره امور هنري، ادبي و وسايل ارتباط جمعي كشور را بر عهده گرفت اما به علت كندي روند توسعه فرهنگي، دولت در زمينه توسعة وسايل ارتباط جمعي و ارتقاء زمينه هاي فرهنگي توفيقي بدست نياورد.طيّ سالهاي 1964 تا 1965 وزارت روابط فرهنگي - خارجي در كشور مصر تأسيس گرديد. در سال 1966 وزارت فرهنگ كشور از ساير وزارتخانه ها تفكيك شده و تحت نظارت مستقيم نخست وزير قرار گرفت.

علاوه بر اين، حوزه ديگري تحت عنوان مشاور فرهنگي رئيس جمهور به انجام برنامه ريزي هاي درازمدت فرهنگي از طريق برقراري هماهنگي ميان بخشهاي مختلف فرهنگي - دولتي مبادرت نمود.تمامي اين اقدامات نشان دهندة اين است كه دولت مصر به اتخاذ برنامه ريزيهاي درازمدت در بخش فرهنگ و هنر و آگاهي از نقش فرهنگ در كشور اذعان دارد.علاوه بر ارگانهاي دولتي فوق الذكر كه در زمينه هاي گوناگون فرهنگي و هنري كشور به فعاليت ميپردازند مي توان به شوراي عالي هنر، ادبيات و علوم اجتماعي كشور مصر نيز اشاره نمود.
اين شورا مجمعي مشاورين است كه تحت نظارت وزارت فرهنگ به فعاليت ميپردازد و اعضاي آن نمايندگان حوزه هاي گوناگون فرهنگي كشور ميباشند.از جمله وظايف شوراي مذكور مي توان به نظارت و سرپرستي بر سطح كيفي و كمّي ترجمه آثار خارجي، برگزاري كنفرانسهاي فرهنگي و هنري، انتخاب نامزدهاي حائز شرايط جهت دريافت جوايز هنري و انتشار نشريات و كتابهاي فرهنگي اشاره نمود.در بخش فرهنگ و هنر كشور سرپرستي و نظارت مستقيم و اصلي برعهده دولت مركزي ميباشد.
آكادمي مذكور همچنين به تقويت و تشويق برقراري ارتباط هنري ميان هنرمندان مصري و هنرمندان ساير كشورها ميپردازد.
آكادمي هنر در سال 1969 و با هدف اتخاذ يك سياست واحد هنري در كشور تأسيس يافت. اين آكادمي از تعداد 5 انستيتوت عالي موسيقي، موسيقي عربي، باله، هنرهاي دراماتيك و سينما تشكيل يافته است.
لازم به ذكر است كه طي سالهاي گذشته و با تصويب وزارت فرهنگ، انجمن نقد ادبي و كانون هنرهاي فولكلور نيز به اين آكادمي اضافه گرديده است.
كانون هنر كه مركزي تحقيقاتي و تجربي است و تحت نظارت و سرپرستي دولت توسّط گروهي از هنرمندان اداره ميگردد.
وظيفة اين كانون برقراري ارتباط ميان هنرهاي سنتي و مدرن كشور ميباشد. لازم به ذكر است كه وجود ميراث تاريخي گوناگون نظير فراعنه مصر در كشور منجر به حفريات عمده اي در اماكن باستاني و به ويژه در شهر قاهره گرديده است. تأسيس كانونها و مراكز فرهنگي عامل مهمي در جهت انتقال فرهنگ از شهر قاهره به ساير شهرهاي كشور و به ويژه شهرهاي دورافتاده در ضمن ابقاي فرهنگهاي محلي ميباشد.كشور مصر كه از آن تحت عنوان مهد تمدن نام برده مي شود نقش مهمي در خلق، انتقال و گسترش حيات فرهنگي جهان داشته و به عنوان موزيمي گسترده از تمدنهاي جهان محسوب ميگردد.ميبايست گفت كه در اين كره خاكي هيچ يك از كشورهاي جهان به اندازة كشور مصر داراي چنين آثار باستاني نميباشند (قدمت برخي از اين آثار به 4 تا 5 هزار سال بالغ ميگردد).
از جمله اقداماتي كه دولت مصر در زمينة صنعت موسيقي كشور به عمل آورده اجراي رايگان برخي از كنسرتهاي موسيقي و نمايشهاي تئاتر در كشور ميباشد. در كشور مصر غالباً نمايش سه نوع تئاتر مرسوم ميباشد كه از آن جمله مي توان به ميلودرام، كميدي و درامهاي شاعرانه اشاره نمود.پس از انقلاب سال 1952 تئاترهاي مردمي كشور مصر، بطور رسمي آغاز به فعاليت نمود.

فولكلور مصري يكي از اصليترين بخشهاي فرهنگي ميباشد كه در كشور مصر توجه زيادي به آن معطوف گرديده است.يكي از مهمترين اهداف پرداختن به فولكلور مصري مبارزه با مسأله بيگانگي فرهنگي كشور نسبت به سنتها و الگوهاي فرهنگي بومي كشور ميباشد. در كشور مصر، وزارت فرهنگ از طريق حمايت دولت به تنظيم و بررسي سنتها و الگوهاي فرهنگي پويا و فعال مصري ميپردازد.
مركز رقص فولكلور يعني مركز رقص ردا و مركز ملّي رقص فولكلور نموده است علاوه بر برگزاري نمايشهاي متعدد رقص در كشور و انجام تحقيقات قومشناسي به مطالعه و بررسي ميراث فولكلور مصري نيز ميپردازند.با وجود ورود رقصهاي متنوع و مدرن به كشور مصر، هيچ يك از اين رقصها نتوانسته اند جايگاه رقص هاي اصيل مصري را در ميان مردم از ميان ببرند.لازم به ذكر است كه مراكز رقص ردا و فولكلور ملي جهت ارائه نمايشهاي رقص ملّي به اغلب كشورهاي جهان مسافرت مي نمايند.

هنرهاي تجسمي / هنرهاي زيبا
اصليترين سياست فرهنگي كشور مصر در حوزه هنر، تشويق و تأسيس اماكني جهت انجام فعاليتهاي هنري و عدم وابستگي هنرمندان كشور به دولت ميباشد.عدم وابستگي هنرمندان كشور به دولت به معناي عدم كنترل هنرمندان از سوي دولت و تنها برخورداري از حمايتهاي مالي و معنوي دولت ميباشد.وزارت فرهنگ كشور هر ساله نمايشگاهي عمومي از آثار هنرهاي تجسمي داير نموده و مبالغ هنگفتي صرف خريد آثار نمايشي نفيس مي نمايد.دايرة هنرهاي زيباي كشور مسؤول ترويج و ارائه هنرها ميباشد. هدف اصلي دايرة مذكور برپايي نمايشگاههاي مختلف هنري و كمك به اشاعه هنرهاي پوياي كشور از طريق احداث استود يوهاي مختلف هنري و انجام تحقيقاتي در اين خصوص ميباشد.لازم به ذكر است در حدود 50 استوديوي هنري متعلق به وزارت فرهنگ در اختيار هنرمندان مصري قرار گرفته كه هر ساله تحت نظارت و مديريت دايرة هنرهاي زيباي كشور، به برپايي نمايشگاههاي بزرگ هنري در شهر قاهره اقدام مي نمايند.
در اواخر سال 1955، اركستر سمفوني قاهره تأسيس گرديد.انجام پروژه اين اركستر به كشور اتريش سپرده شده بود. پس از شروع فعاليت رسمي در سال 1958 اين اركستر از سازمان راديو و تلويزيون مصر به سازمان موسيقي و تئاتر منتقل گرديده و به عنوان شاخه اي كاملاً حرفه اي به فعاليت خود ادامه داد.از جمله سياستهاي فرهنگي دولت مصر در قبال اركستر سمفوني مي توان به تربيت و آموزش موسيقيدانان حرفه اي مصري و تربيت تعداد هر چه بيشتر هنرمندان بومي تا اشباع اركستر سمفوني كشور از موسيقيدانان مصري اشاره نمود. علاوه بر اركستر سمفوني، اركستر مجلسي نيز در كشور به فعاليت ميپردازد.
كانون اپراي قاهره در سال 1967 با ارائه آثار مختلفي از موسيقي اُپرا (آواز اُپرا) شروع به فعاليت نمود.از جملة برنامه هاي اجرا شده توسط اين مركز مي توان به اُپراهايي نظير (اُپراي مادام باسترفلاي) و (اُپراي لابوهم) با همكاري اركستر سمفوني قاهره اشاره نمود.لازم به ذكر است كه اُپراهاي خارجي، جهت اجراي برنامه به كشور مصر مسافرت مي نمايند.از جمله معروفترين اُپراهاي خارجي كه تقريباً از دهه 1900 تا به حال به طور منظم در كشور مصر به اجراي برنامه پرداخته اند مي توان به اُپراي ملّي كشور ايتاليا اشاره نمود.
صنعت چاپ و نشر كتاب تحت سرپرستي و نظارت وزارت فرهنگ كشور مصر اداره ميگردد.بنگاه نشر و چاپ كشور مصر در جهت اصلاح و غنيسازي سياستهاي فرهنگي كشور به چاپ كتابها، مقالات و مطالب ادبي اهتمام ميورزد.محققين زيادي در كشور مصر به چاپ و نشر كتابهاي خطي عربي در زمينه هاي مختلف تاريخ، ادبيات، زبان، موسيقي و علوم مشغول فعاليت ميباشند.مركز ملي خدمات كتابشناسي كشور نيز با همكاري بخش كتلاگ كتابخانه ملي قاهره كتب كتابشناسي ملي كشور را منتشر نموده است. در صنعت چاپ و نشر كتاب مصر، چاپ كتابهاي مذهبي پس از كتابهاي ادبي و درسي در سطح داخلي و خارجي و در ميان كشورها ي اسلامي نظير افغانستان، پاكستان، عربستان، اندونزيا و ايران بيشترين تقاضا را به خود اختصاص داده اند.

از اوايل دهة 1930 امواج راديويي به راديوهاي خانگي شهروندان مصري مخابره گرديد.از جمله سياستهاي فرهنگي مهم دولت در زمينة راديو مي توان به تأسيس ايستگاه راديويي مركزي در سال 1934 اشاره نمود.لازم به ذكر است كه ايستگاه راديويي مصر در واقع بخشي از سازمان راديو و تلويزيون كشور ميباشد كه تحت نظارت وزارت اطلاعات مصر به فعاليت ميپردازد.علاوه بر ايستگاه راديويي مركزي، ايستگاه راديويي ديگري تحت عنوان ايستگاه راديويي خاورميانه در سال 1964 در اين كشور تأسيس يافت. بودجه اين ايستگاه از طريق تبليغات تجاري تهيه ميگردد چرا كه راديويي كاملاً تجاري ميباشد.بيشترين ساعات پخش برنامه هاي راديويي در كشور مصر به برنامه هاي عمومي نظير برنامه هاي تفريحي، برنامه هاي فرهنگي و برنامه هاي مذهبي اختصاص يافته است.گفتني است كه 20 درصد از كل زمان پخش برنامه هاي راديويي كشور مصر به برنامه هاي فرهنگي و هنري اختصاص يافته است. همچنين برنامه هاي مختلف اروپايي به زبانهاي ارمني، آلماني، ايتاليايي، فرانسوي و انگليسي از راديوهاي اين كشور پخش ميگردد.از جمله برنامه هاي ديگر كه در راديوهاي كشور مصر به وفور پخش ميگردد مي توان به برنامه هاي قرائت قرآن به مدت 12 ساعت در روز اشاره نمود.

در سال 1960 سازمان تلويزيون كشور مصر به طور رسمي با راه اندازي يك شبكه تلويزيوني آغاز به فعاليت نمود.لازم به ذكر است كه تلويزيون جمهوري مصر در واقع شعبة مستقلي از سازمان راديو و تلويزيون كشور ميباشد كه مستقيماً تحت نظرات وزارت اطلاعات كشور به فعاليت ميپردازد. از جمله مهمترين سياستهاي فرهنگي كشور مصر در قبال تلويزيون مي توان به افزايش هر چه بيشتر تعداد دستگاههاي گيرنده تلويزيوني حتي در دورافتاده ترين نقاط كشور، افزايش تعداد شبكههاي تلويزيوني دولتي و غير دولتي و افزايش ميزان ساعت پخش برنامه هاي آموزشي فرهنگي در تلويزيون اشاره نمود. از جملة برنامه هايي كه از تلويزيون مصر پخش ميگردند و داراي محتواي آموزش و فرهنگي ميباشند مي توان به برنامه هاي سواد آموزي، برنامه هاي روستايي، برنامه هاي آموزشي متعلق به دانشآموزان و برنامه هاي تدريس زبان به بزرگسالان اشاره نمود.
تاريخ آغاز فعاليت سينمايي كشور مصر به سال 1917 بازميگردد اما صنعت فيلمسازي به مفهوم واقعي آن با تشكيل انجمن سينمايي كشور در سال 1924 از رونق برخوردار گرديد. فيلمهاي توليد شدة كشور مصر كه اغلب به زبان عربي ميباشند در سراسر جهان عرب، شرق دور و كشورهاي آفريقايي نمايش داده ميشوند.

در سال 1870 ميلادي كتابخانة ملي (دارالكتب) كشور مصر تأسيس يافت. اين كتابخانه در واقع مهمترين كتابخانه كشور در زمينة ارائه منابع و مآخذ اطلاعاتي براي محققان و پژوهشگران ميباشد.
October 21st, 2004


  برداشت و بازنویسی درونمایه این تارنما در جاهای دیگر آزاد است. خواهشمندم، خاستگاه را یادآوری نمایید.
 
بازگشت
علمي و معلوماتي